ZER, ZERGATIK, NOLA

Whether fully aware of it or not, we human beings are immersed in a world of insects

[Jakitun egon ala ez egon, intsektuena den mundu batean bizi gara gizakiok]

T. Eisner & E.O. Wilson, 1977

Wenn die Namen verloren gehen, verschwindet das Wissen

[Izenak galtzen direnean, ezagutza desagertu egiten da]

M. Kuhlmann, 2020

Izena duenak izana du

Euskal esaera zaharra

Zer da hau?

Hau publikoki sar daitekeen datu-base bat da, “Bizkaiko Lurralde Historikoaren entomodibertsitatearen inbentarioa” izeneko proiektuaren fruitua dena eta zeinaren helburua baita Bizkaian bizi diren intsektuen ezagutzari buruzko ahalik eta informazio osoenaren katalogazioa.

Bizkaiko Foru Aldundiaren Iraunkortasuna eta Ingurune Naturala Zaintzeko Sailarekiko kolaborazioan, Bizkaiko leku batean edo bestean inoiz aurkitutako (aipatu eta argitaratutako) intsektu-espezieen inbentarioa eraikitzen ari da.

    Hori dela eta:

  • Lehendik dagoen ezagutzaren ezagutza da (zeintzu espezie, nork esana, non eta noiz)
  • Bilketa bibliografiko batean oinarritzen da (nork argitaratu zuen, noiz eta zein modutara)
  • Ezagutza taxonomiko-faunistikora mugatuta dago (zeintzu espezie non eta beren sailkapena)
  • Bizkaiko Lurralde Historiko osoari dagokio (non Bizkaiaren barruan)
  • Insecta klasearen ordena guztiak hartzen ditu kontuan (zer: euliak, tximeletak, kakalardoak, zimitzak, sorgin-orratzak, erleak, landare-zorriak, etab.)

Bizkaiak bere intsektuen ezagutza behar du

10.000 espezie baino gehiago?

Bizkaian, geure estimazioen arabera, baliteke intsektuen 10.000 espezie baino gehiago bizi izatea. Hala ere, orain arte burutu diren ikerketak zati txiki baten berri izatera baino ez dira iritsi. Are gehiago, gaur arte ez zen existitzen ezta historian zehar inoiz bai aipatuak izan badiren espezieen zerrenda bat ere. 2.000 eta 3.000 arteko espezie-kopurua eduki lezakeen zerrenda hori da, hain zuzen, inbentario honen eta datu-base honen helburua.

Memoria naturalistikoa

Euskal Autonomi Erkidegoko entomodibertsitatearen inguruko ezjakintasun-egoera larriak kezkatzen gaitu. Orain Bizkaiak aurrerapauso bat ematen du bere lurraldean dagoen ezagutza biltzen. Eta une erabakigarri batean eman egiten du: Seigarren Suntsipen Handiaren hasieran. Belaunaldien arteko ingurumen-amnesiaren aurrean, “memoria naturalistikoaren” aldeko erronka egiten da. Habitaten suntsipenak ekarritako intsektuen “apokalipsi” edo “armagedon” delakoa egiazkoa da, eta ez hipotesi bat. Premiazkoa da, inongo dudarik gabe, gizakia eta gainerako Naturaren arteko harreman bestelako bat.

Ezagutzaren biltzea

Hori bezain premiazko suertatzen da “dagoenaren” inbentarioa egitea, hura babestu ahal izateko edo, gutxienez (eta atsekabez), etorkizunean “galdu denaren” zenbatespena egin ahal izateko. Premiazkoa da entomofaunaren inbentarioari ekitea... eta ezinbesteko hasiera bat da argitalpen zientifikoetan badagoen ezagutzaren biltzea.

Eragozpen taxonomikoa,
ezagutza eta metaezagutza

Eragozpen delako hori... zer da?

Biodibertsitatearen ikerketaz berba egitea, “eragozpen taxonomikoa” gainditzen joateaz berba egitea da nagusiki. Beharrezkoa den trebezia taxonomikoa ez izateagatik (kontuan hartuta bizidun-talde asko eta askoetan aditurik ez daudela; paradoxikoki, hau gero eta usuagoa izanik mundu osoan) edo zientziak deskribatu gabeko espezieak egoteagatik (bitxiki, hau ohikoa izanik Europan ere... eta ez soilik tropikoetan!) espezieak identifikatzeko eta/edo izendatzeko ezintasunari deitzen zaio eragozpen taxonomikoa.

Intsektuak, lehorreko ekosistemetan nagusia den taldea hain zuzen, aipaturiko egoeraren paradigma dira.

Ez da, ez, antigoalekoa

Trebezia horiek, aditu horiek, ezagutza hori, tamalez, biodibertsitatearen “icebergaren tontorrean” kontzentratuta egoten dira. Delako icebergaren zati urperatuaren ikerketari ekitea da, zinez, eragozpen taxonomikoari aurre egitea.

Ondoko irudiak sinbolizatzen duenez, oraindik XXI. mendean iluntasunean geratzen da entomodibertsitatearen zatirik handiena. Bizkaian bizi diren intsektu-espezie gehienak (argazkian, Gorbeia, adibidez) ez dira inoiz aipatuta izan. Eragozpen taxonomikoari aurre egitea edozein eskala geografikotan zain dagoen zeregina da.

Esploratu, behatu, bildu, aztertu, identifikatu, deskribatu, argitaratu... ez dira, ez, antigoaleko jarduerak, zenbait ahots antizientifikok sinestarazi nahi digutenez. Guztiz kontrakoa: egiatan, hau hasi besterik ez da egin... beraz, XXI. mendea “haien” mendea izan beharko du.

Metaezagutzarako tresna

Eta, hala ere... Hala ere, proiektu honen motibazioa funtsezkoagoa den zerbaiten premia da, intsektuen aniztasun ezezagun itzela ezagutzea baino aurretik doana: ezagutua denaren ezagutzea.

Gizarteari eskaini nahi zaio metaezagutza (ezagutzaren ezagutza) moduko tresna erabilgarri bat: gaurdaino Bizkaiko presentzia inoiz ezagutzera eman direneko espezieen inbentarioa.

Datu-base hau bilketa bibliografiko bidez elikatuta dago eta, horregatik, kontuan hartu behar da berak ez dakarrela inongo ezagutza berriren sorkuntza; hori dela era, sekula ez luke aipatuta izan beharko jatorrizko informazioaren iturritzat.

Nola egiten ari da?

Inbentario hau metodologia xume baina ahaltsu batean oinarritzen da: bilketa bibliografikoa. Zeren bilketa? Aipatutako intsektu-espezieena, beren erregistro geografikoekin batera, bai eta horiek dakartzaten argitalpen zientifikoena ere.

Xehetasunetan sartuta...

...esango dugu gaur egungo paradigma zientifikoaren estandarren arabera argitaratuak izan diren (aldizkari zientifiko zein monografia zorrotzetan) aipu entomologiko guztietara zabaltzen dela bilketaren irismena, eta haren jomuga direla intsektuen klase taxonomikoa osatzen duten hogeita hamar bat ordenetako espezie guzti-guztiak. Intsektuen klasea dela eta, kontzeptu zabala (Hexapoda) erabiltzen da inbentario honetan, barne hartuta bai Ectognatha edo Insecta zentzu hertsian, bai eta beste hiru taxoi ere, erlatiboki txikiagoak direnak: Collembola, Protura eta Diplura.

Bi zeregin mota dakartza berekin honelako bilketa bibliografiko batek

  • • Informazioaren “baheketa” zuzena iturri bibliografikoetatik
  • • Informazio horren “arazketa”, espezie bakoitzeko erregistro bakoitzak hurrengo baldintzak bete ditzan inbentarioan sartzean:
    • - Zuzenketa eta eguneratze nomenklaturala
    • - Zuzenketa eta eguneratze edo estandarizazio taxonomikoa
    • - Zuzenketa eta zehaztapen geografikoa
    • - Jatorrizko iturri zuzenaren espezifikazioa

Bilketa: “beti-lanean” moduko jarduera

Alde batetik ikerketek jarraitzen dutelako eta urtero argitalpen berriak agertzen direlako; bestetik, baheketa eta arazketa lanak areagotzen joaten direlako denboraren poderioz.

Eguneratutako bertsioa

Inbentarioaren egungo bertsiorako 11 aldizkako argitalpen (aldizkariak) aztertu dira osoki, haien sorreratik 2021era arte, bai eta hainbat monografia (liburuak) eta beste aldizkari batzuetako zenbait artikulu ere, koleoptero, lepidoptero, diptero edota odonatuen arteko familia batzuk jorratzen dituztelarik.

Aldizkariak, alfabetikoki ordenatuta, ondorengoak dira:

  • Arquivos Entomolóxicos
    A Coruña / ISSN 1989-6581 / 2009–...
  • Boletín de la Asociación Española de Entomología
    León / ISSN 0210-8984 / 1977–...
  • Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa
    Zaragoza / ISSN 1134-6094 / 1993–...
  • Cuadernos de Investigación Biológica (Bilbao)
    Bilbao / ISSN 0211-5700 / 1982–1998
  • Eos Revista Española de Entomología
    Madrid / ISSN 0013-9440 / 1925–1993
  • Estudios del Museo de Ciencias Naturales de Álava
    Vitoria-Gasteiz / ISSN 0214-915X / 1986–2010
  • Graellsia
    Madrid / ISSN 0367-5041 / 1943–...
  • Heteropterus Revista de Entomología
    Oiartzun / ISSN 1579-0681 / 2001–...
  • Munibe, Ciencias Naturales
    Donostia / ISSN 0214-7688 / 1949–...
  • Revista Gaditana de Entomología
    San Fernando / ISSN 2172-2595 / 2010–...
  • Zapateri Revista Aragonesa de Entomología
    Zaragoza / ISSN 1131-933X / 1991–2001

Nola sartu eta zer aurkitu?

Hiru motako bilatzaileak erabiliz:

  • • zuhaitz taxonomikoaren araberakoa
  • • espezieeen araberakoa
  • • lekuen araberakoa

Espezie jakin bat bilatzean
Lehenengo bi bilatzaileetako baten bidez

Espezie horretarako gaur arte eskuragarri dauden erregistroen fitxa bat erakusten da. Argitara eman zeneko iturri bibliografikoaren erreferentzia agertzen da erregistro bakoitzarekin batera; Heteropterus Rev. Entomol.-en argitaraturiko artikuluen kasuan, zuzenean iristen da bere pdf-era.

Baliteke erregistro itxuraz errepikatuak agertzea. Hori gertatzen da badaudelako erregistroak hemen eskuragarri dauden informazio-eremuei dagokienez berdinak direnak, nahiz eta erregistro desberdinak izan.

Leku bat bilatzean
Hirugarren bilatzailearen aukera geografiko desberdinei esker

Leku horretan gaur arte erregistratu diren espezieen fitxa bat erakusten da.

Espezieak alfabetikoki zerrendatzen dira, familien arabera lehenago eta espezieen arabera gero. Edozein izenen gainean klikatzean Bizkaiko erregistro guztiak dituen espeziearen fitxa eskuratzen da.

Kontuan hartu behar da fitxa hauetan erakutsitako informazioak ez duela islatzen oraindik ez espezieen benetako banaketa ez eta lekuen benetako entomodibertsitatea ere, baizik eta gaur egun erregistratuta edo eskuragarri dauden datuei lotutakoak besterik ez. Halaber, aipatu beharra dago bilaketen ondoz ondoko zabalgarriek (adibidez, lekuen araberako bilaketetan, ordena taxonomikoak) bakarrik erakusten dituztela datu-basearen barruan dauden aukera posibleak.

Inbentarioaren egungo bertsioak 18 ordenari eta 273 familiari dagozkien 2.450 espezietako 8.119 erregistro aurkezten ditu. Ekarpen handiena egiten duten ordenak Coleoptera (espezieen %32,5), Lepidoptera (%21,7), Diptera (%12,3), Hemiptera (%11,7) eta Hymenoptera (%11,1) dira.

Informazioa bahetu da 461 iturri bibliografikotatik (443 artikulu zientifiko eta 18 monografia) eta erregistroak banatzen dira Bizkaiko geografia ia osoan zehar, 111 udalerri, UTM 10 x 10 km-ko 41 lauki eta 10 naturgune babestutan baitaude aipatutako lekuak.

Momentuz, espezieen binomenak karaktere arruntez, eta ez etzanez, idatzita agertzen dira, etorkizunean konpondu beharreko arazo teknikoak direla eta.

Bilatzaile hauei buruzko edota eskuragarri dagoen informazioari buruzko edozein iruzkin KONTAKTUAren bidez egin beharko litzateke.